„MONITOROWANIE MIGRACJI POLSKICH LEKARZY, PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH PO PRZYSTĄPIENIU POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ”
/Raport z realizacji programu w 2006r./
W wyniku akcesji Polski do UE zniknął problem związany z uznawalnością dyplomów i kwalifikacji zawodowych profesji medycznych a skala mobilności pracowników ochrony zdrowia znacznie się zwiększyła. Zagadnienie migracji lekarzy i pielęgniarek stało się istotnym tematem o wymiarze politycznym i społecznym.
Skala i ewentualne skutki zjawiska migracji personelu medycznego podlegają monitorowaniu w wielu krajach. Wyniki badań prowadzonych przez Światową Organizację Zdrowia mówią o „światowym kryzysie zasobów kadr medycznych”.
Ministerstwo Zdrowia realizuje „Programu monitorowania zjawiska migracji polskich lekarzy, pielęgniarek i położnych po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej.”
Celem programu jest ocena aktualnej skali i przyczyn migracji personelu medycznego do pracy za granicą w okresie po 1 maja 2004 r. oraz ewentualnych skutków tej migracji dla systemu ochrony zdrowia w Polsce.
Monitorowanie zjawiska migracji dotyczy lekarzy, pielęgniarek i położnych ze względu na strategiczne znaczenie tych grup zawodowych w ochronie zdrowia. Zadania wynikające z przyjętych celów i założeń programu w 2006 r. realizowane były we współpracy z przedstawicielami samorządów zawodowych.
1.
|
Dynamika zjawiska migracji personelu medycznego
|
Zjawisko migracji personelu medycznego monitorowane jest poprzez rejestrację liczby wydawanych zaświadczeń o kwalifikacjach zawodowych w celu podjęcia pracy w krajach UE. Liczba wydanych zaświadczeń nie jest jednoznaczna z liczbą osób, które faktycznie wyjechały z kraju i podjęły pracę w innym kraju UE. Z informacji uzyskanych od przedstawicieli Naczelnej Izby Lekarskiej i Związku Zawodowego Anestezjologów wynika, że znaczna większość lekarzy pobierających zaświadczenia podejmuje pracę za granicą na czas określony np.: na 3 miesiące. W praktyce stosowane są również takie umowy z pracodawcą zagranicznym, że 4 lekarzy podpisuje umowę na rok po 3 miesiące każdy z nich. Wówczas, kiedy lekarz po trzech miesiącach pracy za granicą wraca do kraju, następny z nich wyjeżdża z kraju do pracy za granicą. Inną stosowaną formą zatrudnienia lekarzy za granicą jest umowa na pracę w weekendy. Przytaczane są również przykłady, kiedy po otrzymaniu zaświadczenia przez lekarza nie podejmuje on żadnej formy zatrudnienia za granicą. Natomiast w środowisku pielęgniarek obserwowane jest zjawisko migracji do pracy za granicą bez pobierania zaświadczeń o kwalifikacjach. Pielęgniarki często podejmują pracę za granicą w opiece długoterminowej lub domach opieki społecznej w okresie urlopu bezpłatnego uzyskanego w swoim zakładzie pracy.
Liczbę wydawanych zaświadczeń należy oceniać jako wskaźnik zainteresowania personelu medycznego podjęciem pracy za granicą. Dynamika liczby wydawanych zaświadczeń w drugim roku po przystąpieniu Polski do UE znacznie zmalała. W pierwszym roku po przystąpieniu Polski do UE omawiane zaświadczenia pobrało 3 % aktywnych zawodowo lekarzy. Natomiast w ciągu dwóch lat łącznie zaświadczenia pobrało 4,32% lekarzy aktywnych zawodowo.
Lekarze
Tabela 1.
|
Liczba wydanych zaświadczeń o kwalifikacjach zawodowych lekarzy w okresie od 1.05.2004 r. do 30. 06.2006 r.
|
Zakres danych
|
Wg stanu z dnia 30.06.2005 r.
|
Wg stanu z dnia 30.06.2006 r.
|
Liczba lekarzy aktywnych zawodowo w kraju
|
116 847
|
118 475
|
Liczba wydanych zaświadczeń o kwalifikacjach zawodowych
|
3 579
|
5 114
|
% liczby zaświadczeń w stosunku do liczby lekarzy
|
3%
|
4,32%
|
Źródło danych: Naczelna Izba Lekarska
Tabela 2.
|
Liczba zaświadczeń wydawanych lekarzom ze specjalizacją wg danych Naczelnej Izby Lekarskiej.
|
Zakres danych
|
Wg stanu z dnia 30.06.2005 r.
|
Wg stanu z dnia 30.06.2006 r.
|
Liczba lekarzy ze specjalizacją aktywnych zawodowo w kraju
|
76 839
|
81 346
|
Liczba wydanych zaświadczeń o kwalifikacjach zawodowych
|
1967
|
3 063
|
% liczby zaświadczeń w stosunku do liczby lekarzy
|
2,5%
|
3,78%
|
Źródło danych: Naczelna Izba Lekarska
Z powyższych zestawień wynika, że przeważająca większość lekarzy zainteresowana podjęciem pracy za granicą posiada kwalifikacje specjalisty.
Największy procent wydawanych zaświadczeń dotyczy lekarzy ze specjalizacją w zakresie:
⇒
|
Anestezjologia i intensywna terapia 15,69%
|
⇒
|
Chirurgia plastyczna 14,7 9%
|
⇒
|
Chirurgia klatki piersiowej 12,84%
|
⇒
|
Medycyna ratunkowa 11,14%
|
Lekarze dentyści
Tabela 3.
|
Liczba wydanych zaświadczeń o kwalifikacjach zawodowych lekarzom dentystom.
|
Zakres danych
|
Wg stanu z dnia 30.06.2005 r.
|
Wg stanu z dnia 30.06.2006 r.
|
Liczba lekarzy dentystów aktywnych zawodowo w kraju
|
30 283
|
31 089
|
Liczba wydanych zaświadczeń o kwalifikacjach zawodowych
|
1 108
|
1 581
|
% liczby zaświadczeń w stosunku do liczby lekarzy dentystów
|
3,6 %
|
5,1 %
|
Źródło danych: Naczelna Izba Lekarska
Tabela 4.
|
Liczba wydanych zaświadczeń o kwalifikacjach zawodowych lekarzom dentystom ze specjalizacją.
|
Specjalizacja
|
Liczba lekarzy ze specjalizacją aktywnych zawodowo
|
Liczba wydanych zaświadczeń wg stanu na dzień 30.06.2006 r.
|
% wydane zaświadczenia do liczby lekarzy dentystów ze specjalizacją
|
Chirurgia stomatologiczna
|
691
|
5
|
0,72
|
Chirurgia szczękowo-twarzowa
|
255
|
2
|
0,78
|
Ortodoncja
|
1 057
|
22
|
2,08
|
Protetyka stomatologiczna
|
1 456
|
1
|
0,07
|
Stomatologia dziecięca
|
487
|
1
|
0,21
|
Razem
|
3 946
|
31
|
0,8
|
Źródło danych: Naczelna Izba Lekarska
Według danych uzyskanych z NIL w okresie pierwszego roku po przystąpieniu Polski do UE 3,6 % lekarzy dentystów aktywnych zawodowo w kraju pobrało zaświadczenia o kwalifikacjach zawodowych niezbędnych do podjęcia pracy w innych krajach UE. W drugim roku liczba wydanych zaświadczeń wrosła do 5,1% lekarzy dentystów. Dla lekarzy dentystów ze specjalizacją do dnia 30.06. 2006 r. wydano 31 zaświadczeń, co stanowi 0,8 % osób zarejestrowanych jako aktywnych zawodowo w kraju. Najwyższy procent zaświadczeń wydano specjalistom w zakresie ortodoncji (2,08%).
Pielęgniarki i Położne
Tabela 5.
|
Liczba wydanych zaświadczeń o kwalifikacjach zawodowych pielęgniarkom i położnym.
|
Zakres danych
|
za okres od 1.05.2004 r.
do 30.06.2005 r.
|
za okres od 1.05.2004 r.
do 30.06.2006 r.
|
Liczba pielęgniarek i położnych posiadających prawo wykonywania zawodu
|
299 054
|
308 620
|
Liczba wydanych zaświadczeń o kwalifikacjach zawodowych
|
3 204
|
5 912
|
% liczby zaświadczeń w stosunku do liczby pielęgniarek i położnych
|
1,1 %
|
1,9 %
|
Źródło danych: Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych
Liczba pielęgniarek i położnych ubiegających się o wydanie zaświadczeń o kwalifikacjach zawodowych rozpatrywana jest łącznie dla osób posiadających prawo wykonywania tych zawodów. Dane przedstawione w tabeli 5 wskazują, że do 30.06.2006 r zaświadczenia takie wydano 5 912 osobom czyli 1,9% uprawnionych do wykonywania zawodu. Brak jest danych o liczbie aktywnych zawodowo pielęgniarek i położnych w kraju, która jest znacznie niższa od liczby osób uprawnionych do zawodu.
Dane statystyczne CSIOZ wykazują, że liczba zatrudnionych w zakładach opieki zdrowotnej wg stanu z dnia 31.12.2005 r. wynosi 194 277 osób, czyli zaświadczenia o kwalifikacjach wydano dla 3 % aktywnych zawodowo pielęgniarek i położnych.
2.
|
Zasoby kadr medycznych w Polsce
|
Ocena zasobów kadr medycznych została przedstawiona w oparciu o dostępne wskaźniki:
⇒
|
uprawnionych do wykonywania zawodu
|
⇒
|
zatrudnionych w zakładach opieki zdrowotnej,
|
⇒
|
rejestrowanego bezrobocia w zawodach medycznych oraz
|
⇒
|
braków kadrowych w zakładach opieki zdrowotnej.
|
Tabela 6.
|
Liczba personelu posiadająca prawo wykonywania zawodu.
|
Rok
|
lekarze
|
Lekarze dentyści
|
Pielęgniarki
|
Położne
|
2003
|
122 429
|
32 655
|
265 200
|
32 276
|
2004
|
125 054
|
33 957
|
268 818
|
32 504
|
2005
|
126 576
|
34 379
|
273 810
|
32 832
|
Dane wg Biuletynu Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia
Tabela 7.
|
Liczba personelu zatrudnionego w zakładach opieki zdrowotnej
|
Rok
|
lekarze
|
Lekarze dentyści
|
Pielęgniarki
|
Położne
|
2003
|
87 617
|
10 737
|
181 291
|
21 129
|
2004
|
85 623
|
13 827
|
180 787
|
21 678
|
2005
|
76 046
|
14 182
|
173 609
|
20 668
|
Dane wg Biuletynu Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia
W przedstawionych danych widoczny jest systematyczny spadek liczby zatrudnionego personelu w zakładach opieki zdrowotnej z wyjątkiem lekarzy dentystów, pomimo wzrostu liczby osób posiadających prawo wykonywania zawodu.
Naczelna Izba Lekarska prowadzi rejestr lekarzy i lekarzy dentystów posiadających prawo wykonywania zawodu, który jednocześnie umożliwia identyfikuje liczbę aktywnych zawodowo lekarzy w kraju.
Liczba lekarzy aktywnych zawodowo wg stanu na dzień 31.12.2005 r. wynosiła
115 296 osób i była wyższa od liczby lekarzy zatrudnionych w zakładach opieki zdrowotnej (76 046) o około 40 tys. osób
W stosunku do liczby lekarzy aktywnych zawodowo w kraju tylko 66% jest zatrudnionych w zakładach opieki zdrowotnej. Według danych gromadzonych przez Naczelną Izbę Lekarską w okresie 2 lat od przystąpienia Polski do UE wzrosła liczba lekarzy aktywnych zawodowo na terenie kraju ze specjalizacją o 5274 osoby. Wzrost tej liczby dotyczy również tych specjalności, w których wydano największą liczbę zaświadczeń w celu podjęcia ewentualnej pracy za granicą.
W celu oceny aktualnego stan zabezpieczenia kadr medycznych w bieżącym roku Minister Zdrowia wystąpił do wojewodów o przedstawienie danych na temat braków kadrowych w zakładach opieki zdrowotnej. Badanie ankietowe miało na celu określenie liczby wolnych etatów dla lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek i położnych wg stanu na dzień 30 maja 2006 r.
Poniżej prezentowane dane zgromadzone zostały przez urzędy wojewódzkie na podstawie badania ankietowego, którym objęto od 80 do 86 % wszystkich zakładów opieki zdrowotnej na terenie danego województwa.
Tabela 8.
|
Braki kadrowe w zakładach opieki zdrowotnej w zestawieniu z rejestrowanym bezrobociem w zawodach: lekarz, lekarz dentysta, pielęgniarka i położna.
|
Zakres danych
|
lekarze
|
Lekarze dentyści
|
Pielęgniarki
|
Położne
|
Braki kadrowe /wolne etaty w zoz/
|
4 113
|
86
|
3229
|
312
|
Rejestrowane bezrobocie
|
389
|
103
|
4 263
|
690
|
Dane: wg badań ankietowych urzędów wojewódzkich.
Z uzyskanych danych wynika, że w zakładach opieki zdrowotnej występują duże braki kadrowe w zawodzie lekarza tj. około 4 113 etatów, oraz w zawodzie pielęgniarki tj. 3 541 etatów.
Najwięcej wolnych etatów zgłoszono dla specjalistów w następujących dziedzinach:
Anestezjologii i intensywnej terapii -398,
Chorób wewnętrznych -312,
Medycyny ratunkowej – 306,
Pediatrii – 230,
Chirurgii ogólnej – 206,
Psychiatrii – 170,
Ortopedii i traumatologii narządu ruchu – 125,
Położnictwa i ginekologii – 110.
Bezrobocie w zawodach lekarza i lekarza dentysty notowane poniżej 0,5% należy traktować jako nieistotne i chwilowe, natomiast bezrobocie notowane wśród pielęgniarek i położnych jest znaczne i rejestrowane od kilku lat na tym samym poziomie tj. ok.2%. Liczba bezrobotnych pielęgniarek dotyczy przede wszystkim osób, które odstąpiły od wykonywania zawodu. Niemal w każdym województwie liczba zarejestrowanych bezrobotnych pielęgniarek jest wyższa niż liczba wolnych etatów. Może to świadczyć o tym, że osoby te nie są zainteresowane podjęciem pracy w wyuczonym zawodzie. Takie stanowisko prezentuje Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych. W rejestr bezrobotnych wpisywany jest bowiem zawód wyuczony. W ten sposób rejestrowane bezrobocie wśród pielęgniarek wykazuje osoby, które wiele lat temu odstąpiły od wykonywania zawodu lub w ogóle nie były czynne zawodowo.
3.
|
Przyczyny i ewentualne skutki migracji personelu medycznego.
|
Wśród przyczyn podejmowania przez personel medyczny decyzji o emigracji w celu podjęcia pracy za granicą możemy wyróżnić przyczyny:
⇒
|
zewnętrzne -nie zależne od sytuacji ochrony zdrowia w kraju
|
⇒
|
wewnętrzne -wynikające z wykonywania zawodu w kraju.
|
Przyczyny zewnętrzne: braki kadrowe „białego personelu” na świecie szacowane na ok. 4,25 mln pracowników - wg. Raportu WHO.
Czynniki sprawcze kryzysu zasobów kadr medycznych na świecie to między innymi:
⇒
|
zmiany demograficzne ludności
|
⇒
|
wzrastające potrzeby zdrowotne, obciążenie chorobami i epidemie
|
⇒
|
rozwój technologii medycznych
|
Wg Raportu WHO kryzys kadr medycznych dotyczy w różnym stopniu każdego państwa na świecie. Jego niezaprzeczalne dowody to liczne placówki pozbawione pracowników medycznych oraz szpitale, które nie są w stanie zatrudnić lub utrzymać swojego personelu medycznego. Świat cierpi na chroniczny brak personelu medycznego. Raport wskazuje, że jest to spowodowane dziesięcioleciami niewystarczających inwestycji w ich edukację, zarobki, środowisko pracy oraz w zarządzanie systemami zdrowia publicznego. Doprowadziło to z kolei do poważnych zaburzeń w podnoszeniu kwalifikacji, rozwijaniu kariery, wcześniejszego odchodzenia na emeryturę, a także migracji zarówno na poziomie krajowym jak i międzynarodowym.
Przyczyny wewnętrzne migracji personelu medycznego to m. in.:
⇒
|
warunki środowiska pracy
|
⇒
|
niskie wynagrodzenia
|
⇒
|
utrudnienia w zdobyciu specjalizacji
|
⇒
|
konieczność ustawicznego kształcenia i związanych z tym kosztów własnych,
|
Wśród czynników sprzyjających podejmowaniu decyzji o migracji należy wymienić w szczególności:
⇒
|
uznanie kwalifikacji lekarzy i pielęgniarek po przystąpieniu Polski do UE
|
⇒
|
aktywność firm zagranicznych poszukujących pracowników medycznych na terenie Polski,
|
⇒
|
kilkakrotnie wyższe wynagrodzenie pracowników medycznych w innych krajach
|
⇒
|
proponowane znacznie lepsze warunki pracy
|
⇒
|
utrzymująca się sieć powiązań koleżeńskich z osobami, które wyemigrowały w poprzednich latach.
|
Należy również wskazać na inne czynniki sprawcze, które mają lub będą miały wpływ na pogłębiający się deficyt kadr medycznych w kraju takie jak:
⇒
|
zwiększająca się liczba świadczeń zdrowotnych w lecznictwie stacjonarnym (średnio roczny wzrost o 250 tys. osób)
|
⇒
|
wzrastająca liczba porad udzielanych w lecznictwie otwartym (wzrost w 2005 r. o 1,5 mln),
|
⇒
|
coraz mniejsza liczba białego personelu zatrudnionego w zakładach opieki zdrowotnej w skutek czego warunki pracy w zakładach opieki zdrowotnej stają się bardziej uciążliwe.
|
Zmiany demograficzne ludności w Polsce mogą w dalszym ciągu generować zwiększenie potrzeb na świadczenia zdrowotne.
Według uzyskanych danych z NIPiP obserwuje się niepokojące zjawisko odchodzenia od wykonywania zawodu oraz wczesne odchodzenie na emeryturę wśród pielęgniarek i położnych. Wśród pielęgniarek aktywnych zawodowo ponad 60% to osoby w wieku powyżej 40 lat. W grupie wieku 25-29 lat pracujące pielęgniarki stanowią tylko 4,48%. Według opinii Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych zmniejsza się zainteresowanie młodzieży kształceniem w tym zawodzie a jednocześnie bezpośrednio po uzyskaniu dyplomu część absolwentów poszukuje pracy poza zakładami opieki zdrowotnej.
Podsumowanie
Migracja polskich lekarzy i pielęgniarek jest negatywnym zjawiskiem dla systemu ochrony zdrowia w Polsce. Pomimo, że według aktualnej oceny sytuacji nie jest to zjawisko masowe to stanowi dużą stratę wykwalifikowanego personelu medycznego. Migracja lekarzy dotyczy w przeważającej większości grupy specjalistów. Skutkiem migracji już obecnie odczuwalnym w systemie ochrony zdrowia, jest deficyt specjalistów w zakresie anestezjologii i intensywnej terapii, mimo systematycznego kształcenia w tej specjalizacji.
Migracja pielęgniarek i położnych dotyczy wykwalifikowanych kadr w grupie osób najmłodszych wiekiem wśród uprawnionych do wykonywania zawodu.
W najbliższych latach może następować wzrost liczby osób zainteresowanych podjęciem pracy za granicą wynikający ze zwiększającej się liczby personelu ze znajomością języka angielskiego.
Ocenę zasobów kadr medycznych w kraju przedstawiają następujące dane:
⇒
|
najniższe wskaźniki zatrudnienia lekarzy i pielęgniarek na 1000 mieszkańców w stosunku do innych krajów UE
|
⇒
|
zidentyfikowane braki kadrowe w zakładach opieki zdrowotnej wg stanu na dzień 30.05 br wynoszą: dla lekarzy ok. 4 113. etatów oraz dla pielęgniarek i położnych
ok. 3 541. etatów
|
⇒
|
4 953 pielęgniarek i położnych zarejestrowanych jako bezrobotne nie podejmują pracy w swoim zawodzie, pomimo wolnych etatów w zakładach opieki zdrowotnych,
|
⇒
|
wśród aktywnych zawodowo pielęgniarek i położnych ok. 60 % jest w grupie wieku powyżej 40 lat.
|
⇒
|
obserwuje się odchodzenie od zawodu pielęgniarek bezpośrednio po uzyskaniu dyplomu,
|
⇒
|
coraz większa liczba absolwentów wydziału lekarskiego podejmuje pracę w firmach farmaceutycznych lub innych jednostkach poza zakładami opieki zdrowotnej,
|
⇒
|
według liczby wydawanych zaświadczeń o kwalifikacjach zawodowych pracę
za granicami kraju mogło podjąć ok. 5 114 lekarzy, 1 581 lekarzy dentystów oraz
5 912 pielęgniarek.
|
W najbliższych latach kryzys kadr medycznych w Polsce może się pogłębiać. Zmiany demograficzne ludności w Polsce będą bezpośrednią przyczyną zwiększonego zapotrzebowania na świadczenia zdrowotne i kadry medyczne, które tych świadczeń udzielą. Uzasadnieniem takiego wniosku są publikowane wyniki badań WHO.
W opinii WHO kryzys w zakresie personelu medycznego będzie się nasilał we wszystkich kolejnych krajach zarówno biednych jak i bogatych. W oparciu o badania i szacunki WHO na świecie jest:
⇒
|
59,2 mln pracowników ochrony zdrowia zatrudnionych na cały etat
|
⇒
|
2/3 tej liczby to pracownicy medyczni bezpośrednio realizujący świadczenia zdrowotne,
|
⇒
|
1/3 to kadra zarządzająca i personel pomocniczy
|
⇒
|
na świecie aktualnie brak jest 4,25 mln „białego personelu”
|
Obecnie na świecie działa 1600 wydziałów medycznych, 375 wydziałów zdrowia publicznego, 880 wydziałów farmacji i 6000 szkół pielęgniarskich.
Te instytucje nie są w stanie wykształcić wystarczającej liczby pracowników, którzy byliby w stanie zaspokoić potrzeby zdrowotne pacjentów.
Minister Zdrowia, zgodnie ze swoimi kompetencjami, określa w drodze rozporządzenia limity przyjęć na studia medyczne oraz liczbę miejsc specjalizacji uwzględniając aktualne potrzeby zakładów opieki zdrowotnej.
Przeciwdziałanie migracji lekarzy i pielęgniarek wymaga przede wszystkim zwiększenia wynagrodzenia i stosowania odpowiedniej polityki płacowej w sektorze ochrony zdrowia.